سیستم‌های ترمز هواپیمای امروزی از انواع اولیه که در آن برای بحرکت آوردن هواپیما بر روی باند از چرخهای اتومبیل و برای کند کردن سرعت آن از پایه‌های کمک‌دار دم هواپیما استفاده می‌شد، بمراتب پیشی گرفته است. چرخها و ترمزهای جدید به هم وابسته‌اند و در ساخت آنها از روش‌های پیشرفتة مهندسی استفاده شده و نمونه‌های چندگانه‌‌ای از پیشرفت تکنولوژی مواد را به نمایش درآورده است.

اجزای اصلی بکار رفته در سیستم ترمز یک هواپیمای پیشرفتة امروزی به شرح ذیل است:

۱- ترمزی که در آن سیستم هیدرولیکی با فشار زیاد استفاده شده، قطعات آن از مواد مرکب کربنی، تیتانیوم، فولاد با استحکام زیاد و آلومینیوم ساخته شده تا بتواند گرمای بسیار زیاد را جذب و سپس دفع کند.

۲- استفاده از یک سیستم کنترل ترمز یکپارچه و کامپیوتری با بهره‌گیری از سنسورهای پیشرفته و تکنولوژی کنترل ارتباط سیستماتیک و عملکردهای خودآزما.

۳- استفاده از چرخهائی که دارای شکل پیچیده‌ای بوده و از آلومینیوم با استحکام زیاد ساخته شده و دارای سپر حرارتی ایمنی بعد از خرابی باشد.

مکانیسم های ترمز هواپیما

سرعت فرود برای هواپیماهای مسافربری حدود 170-160 مایل در ساعت (حدود 260-250 کیلومتر در ساعت) می‌باشد. خلبان باید پس از فرود، سرعت را بشدت كاهش دهد وگرنه هواپیما از باند خارج خواهد شد. برای یک فرود و توقف ایمن، از چند مکانیسم استفاده می‌شود:

1. اسپویلر [Spoiler]

هنگامی که یک هواپیما با این سرعت در حال حرکت است، حتی پس از فرود و لمس سطح باند توسط چرخ‌ها (Touchdown)، بدلیل باقی بودن نیروی رو به بالا یا بالابرنده (Lift) بر سطح بال‌ها، هواپیما همچنان می‌خواهد به پرواز ادامه دهد. بنابراین، اولین کاری که یک خلبان پیش از فرود هواپیما انجام می‌دهد کاهش نیروی بالابرنده است. پیش از فرود هواپیما، اسپویلرها تأثیر زیادی در کاهش ارتفاع و همچنین، کاهش سرعت هواپیما ایفا می‌کنند. اسپویلر از فعل Spoil گرفته شده و همانطور که از نامش پیداست بمعنای برهم‌ریزنده و خراب‌کننده است. اسپویلرها صفحاتی هستند که بر روی بال هواپیما قرار دارند و با فعال شدن آنها، جریان منظم هوا نمی‌تواند سطح بال را دنبال کرده، در نتیجه، از سطح جدا شده و گردابه‌ها و جریان‌های متلاطمی (Vortex) را تشکیل می‌دهد. این اتفاق، منجر به واماندگی (stall) کنترل‌شده در آن منطقه از بال می‌گردد که باعث کاهش نیروی بالابرنده، و در نتیجه، کاهش ارتفاع می‌شود.

پس از اینکه چرخ‌های هواپیما روی زمین قرار گرفتند، نیروی بالابرنده، همچنان باقی بوده و بخشی از نیروی وزن هواپیما را خنثی می‌کند. فعال بودن اسپویلرها باعث کاهش چشمگیر نیروی بالابرنده شده و در نتیجه، تمام وزن هواپیما روی چرخ‌ها می‌افتد و این امر باعث چسبندگی بهتر لاستیک‌ها به زمین، باقی ماندن هواپیما روی آن و تأثیر بهتر ترمزها می‌شود. اسپویلرها همچنین موجب افزایش نیروی مقاومت هوا (Drag) می‌شوند که به کاهش سرعت هواپیما کمک می‌کند.

2. ترمزهای دیسکی [Disc Brakes]

مهمترین مکانیسم برای توقف هواپیما، ترمز چرخ‌ها می‌باشد. در هواپیماها نیز مانند اتومبیل از ترمزهای دیسکی استفاده می‌شود که با فشار دادن پدال‌های رادر (Rudder Pedal) عمل می‌کنند؛ با این تفاوت که بجای استفاده از یک روتور دیسک، هواپیماهای سنگین از چند روتور (اغلب 4 یا بیشتر) که داخل هر چرخ قرار دارند استفاده می‌کنند. داشتن چرخ بیشتر (و در نتیجه ترمز بیشتر) باعث جلوگیری از داغ شدن آنها و در نتیجه توقف بهتر می‌شود. با فشار دادن هر کدام از پدال‌ها، ترمز چرخ‌های آن سمت فعال شده و با فشار دادن هر دو، تمام ترمزها فعال می‌شود.

هواپیماهای مسافربری برای عملکرد بهتر ترمزها در آب‌وهوای برفی یا بارانی، مجهز به یک سیستم ضد لغزش کامپیوتری نیز می‌باشند.

3. نیروی رانش معکوس موتور [Reverse Thrust]

از نیروی رانش معکوس موتور هنگام نشستن و پس از تماس کامل چرخ‌ها با زمین جهت تولید نیروی مقاومت هوا و کمک در کم کردن سرعت هواپیماهای جت استفاده می‌شود. همانطور که می‌دانید خروج گازها از دهانه اگزوز موتور جت باعث تولید نیرویی می‌شود که عکس‌العمل آن، باعث حرکت هواپیما به سمت جلو می‌شود. در این شرایط اگر جهت گازهای خروجی از موتور جت را تغییر دهیم، نیروی رانشی در جهت مخالف حرکت هواپیما ایجاد می‌شود که باعث کم شدن سرعت جلو روندگی هواپیما می‌گردد. در هواپیماهای دارای موتور توربوجت، که موتور فاقد هوای عبوری از بیرون مجموعه احتراق (by pass) است، از یکی از دو مکانیسم ClamShell یا Bucket و در هواپیماهای دارای موتور توربوفن با استفاده از مکانیسم Cold Stream Reversal و تغییر جهت جریان by pass می‌توان جهت نیروی رانش را تغییر داد.

4. چتر ترمز [drogue parachutes]

این مکانیسم از ترمزگیری عموما در هواپیماهای نظامی و یا شاتل‌های فضایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و اساس آن استفاده از چتر در پشت پرنده و باز کردن آن برای کاهش سرعت می‌باشد. البته در مواردی از هواپیماهای غیرنظامی همچون tu-134 و tu-144 و... نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

منابع: وبلاگ تیاره، مرکز هوانوردی ایران